احتمالاً در ابتدا شنیدن واژه پلاستر برای شما کمی گیج کننده باشد و به دنبال یک بخش جدید یا مدرن در پروژه ساخت و ساز خود باشید. اما جالب است بدانید که این لایه پوششی، هیچ چیز جدیدی به ساختمان شما اضافه نمی‌کند و به احتمال زیاد همه شما به شکل‌های مختلفی با آنها سر و کار داشته‌اید. البته این مورد نیز وجود دارد که شما از لحاظ سنتی یک اسم برای پلاستر و انواع آن انتخاب کرده باشید که همین موضوع باعث گیج شدن و عدم شناخت شما باشد.
در این مطلب تلاش خواهیم کرد که به چند سؤال زیر پاسخ دهیم:
- پلاستر چیست؟
- پلاسترکاری چیست؟
- انواع پلاستر؛
- آماده سازی دیوار زمینه برای پلاسترکاری؛
- پلاسترکاری به چه منظوری انجام می‌گیرد؛
- برخی از الزامات اولیه پلاسترکاری؛
- شکستگی پلاستر و دلایل آن.
پلاستر چیست؟
پلاستر (Plaster) یک لایه پوششی اضافی است که بر روی بخش‌های مختلف ساختمان مانند دیوارها، ستون‌ها، سقف، کف ساختمان و سایر بخش‌های ساختاری آن به کار برده می‌شود و هدف اصلی آن پوشش دادن و محافظت از ساختار دیوار است. پلاسترها از مواد مختلفی ساخته می‌شوند و با توجه به هدف استفاده از آنها در یک پروژه، ممکن است نوع آنها متفاوت باشد. مثلاً می‌بینیم که در دیوارهای داخلی ترجیحاً از پوشش گچی استفاده می‌شود که از لحاظ زیبایی و مقاومت در برابر خروج گرما و سرما اهمیت دارد. این در حالی است که پوشش‌های سیمانی عمدتاً در بخش خارجی یک پروژه استفاده می‌شوند تا از نفوذ رطوبت و تأثیر شرایط محیطی بر روی بدنه سازه جلوگیری کنند.
پلاسترکاری چیست؟
پلاسترکاری (Plastering) به فعالیتی گفته می‌شود که این لایه را بر روی سطح دیوار یا هر سطح دیگری می‌کشاند. در حقیقت، پلاسترکاری یک واژه بسیار کلی و عمومی است که برای هر پروژه‌ای، یک اسم خاص برای آن استفاده می‌شود. مثلاً در مورد گچ با عنوان گچ کاری و در مورد پوشش سیمانی، از عنوان سیمان کاری استفاده می‌شود. به همین دلیل عمدتاً می‌بینیم که در سطح جامعه و از لحاظ عمومی، پلاستر چندان شناخته شده نیست و بیشتر نوع جزئی آن مطرح است.
انواع پلاستر
با توجه به تعاریفی که در بخش‌های بالا عنوان شد و مثال‌هایی که در هر کدام از آنها ذکر شد، تا حدود زیادی می دانید که این لایه پوششی می‌تواند هر نوع پوشش را شامل شود. به عنوان مثال، یک لایه کاهگل که بر روی سقف ساختمان یا بر روی دیواره ساختمانهای روستاها استفاده می‌شود، یک نوع لایه پلاستر محسوب می‌شود. اما در عرف بازار، دسته بندی آنها به چهار صورت زیر است:
- پلاستر گچ: اصلی‌ترین ماده اولیه استفاده شده در این لایه پوششی، گچ است و معمولاً در پروژه‌های تزئینی بیشتر کاربرد دارد. این گزینه در بخش داخلی ساختمان استفاده می‌شود و علاوه بر نقش تزئینی آن، در جلوگیری از خروج گرما و انتقال صوت ایفای نقش می‌کند.
- پلاستر سیمانی: اگر به دنبال یک پوشش محکم و چند کاره هستید، این گزینه نسبت به سایر روش‌ها بهتر است. پوشش‌های سیمانی در بخش خارجی ساختمان و به صورت ملات نفوذ ناپذیر به کار برده می‌شوند. این پوشش‌ها هم در بالا بردن استحکام دیوار تأثیر دارند و هم به نوعی یک لایه عایق در برابر نفوذ رطوبت محسوب می‌شوند.
- پلاستر کاغذ دیواری: بسیاری از کارشناسان معتقدند که کاغذ دیواری نمی‌تواند به عنوان یک لایه پوششی به کار برده شود، اما به طور کلی، بخشی از وظایف پلاسترها را انجام می‌دهد و ما نیز این گزینه را در بین روشهای مختلف آنها قرار داده‌ایم. نقش تزیینی این پوشش نسبت به سایر کاربردهای آن چشمگیرتر است.
- پلاستر آهکی: این لایه پوششی از لحاظ استحکام نسبت به گچ بهتر است، اما نمی‌تواند نقش خود را مانند پوشش‌های سیمانی اجرا کند. معمولاً در سقف و کف ساختمان بیشتر از پوشش‌های آهکی استفاده می‌شود و در برخی موارد جزئی امکان استفاده از آنها بر روی دیوار فراهم است.
آماده سازی دیوار زمینه برای پلاسترکاری
کیفیت و استحکام لایه پلاستر به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد که مواد اولیه به کار رفته در ساختمان و شرایط تولید ملات آن بسیار مهم هستند. اما یکی از مواردی که به طور مستقیم در ماندگاری و جلوگیری از شکستگی پلاسترها باید مد نظر قرار گیرد، آماده سازی دیوار زمینه برای این پوشش است. در حقیقت خود لایه پوششی نمی‌تواند مستقل از دیوار باقی بماند، پس لازم است که بین آنها یک اتصال مناسب به وجود بیاید. برای این کار باید چند مورد زیر را انجام دهید:
- پاکسازی دیوار از هر گونه گرد و غبار و لایه اضافی؛
- خیس کردن و ایجاد رطوبت در دیوار برای اتصال بیشتر با لایه پوششی؛
- از بین بردن تمام مواد نفتی و لایه‌های روغنی احتمالی بر روی دیوارها؛
- پاک کردن لایه پلاستر قدیمی در زمانی که قصد جایگزینی آنها را داشته باشید؛
- ایجاد زبری و گیرندگی کافی در سطح دیوار از طریق شکستن بخش‌هایی از آن؛
- رفع هرگونه ترک خوردگی و پر کردن آنها با استفاده از سیمان و یا چسب ساختمانی.
پلاسترکاری به چه منظوری انجام می‌گیرد؟
همانطور که در بخش‌های بالا به معرفی انواع پلاسترها و نقش آنها به عنوان یک پوشش پرداختیم، باید آن را به عنوان یک لایه اضافی بر روی دیوار در نظر بگیریم که می‌توانند نقش‌های متفاوتی داشته باشد. در حقیقت انجام این روکش به هدف نهایی ما بستگی دارد که ممکن است برخی آن را بیشتر به خاطر زیبایی و برخی به خاطر نقش پوششی آن، از پلاستر استفاده کنند. در واقع هدف اولیه پلاسترکاری عبارتند از:
- به عنوان یک لایه محافظ برای سطوح خارجی در برابر نفوذ آب باران و سایر شرایط محیطی نامناسب و اضطراری؛
- به عنوان یک پوشش برای ایجاد یک سطح صاف و نفوذ ناپذیر در برابر گرد و غبار و خاک؛
- به عنوان یک پوشش تزئینی برای دیوارهای سنگی و بلوکی؛
- به عنوان یک پوشش سطحی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت‌های زمینی و نفوذ صوت؛
- به عنوان یک پوشش برای شکستگی یا اشکال در بخش‌های داخلی سازه.
برخی از الزامات اولیه پلاسترکاری
پلاسترها انواع مختلفی دارند و هر کدام از آنها برای یک هدف خاص به کار گرفته می‌شود. به عنوان مثال، نوع سیمانی آنها هم از لحاظ استحکام و هم از لحاظ یک پوشش نفوذ ناپذیر اهمیت دارد. این در حالی است که پلاسترهای بر پایه گچ از لحاظ استحکام و حفاظتی چندان مورد اعتماد نیستند و بیشتر جنبه تزئینی آنها مد نظر پیمانکاران قرار می‌گیرد. بنابراین الزامات اولیه پلاسترکاری را می‌توان شامل موارد زیر دانست:
- این لایه باید چسبندگی بالایی به لایه زیرین خود داشته باشد و در طول تمام تغییرات به وجود آمده در فصول و سایر شرایط جوی باقی بماند؛
- باید سخت و بادوام باشد؛
- باید از لحاظ کارایی و بازدهی مناسب باشد؛
- باید در تمامی شرایط آب و هوایی استفاده شود؛
- باید از لحاظ هزینه مقرون به صرفه باشد؛
- باید به طور مؤثر در برابر نفوذ رطوبت مقاوم باشد.
شکستگی پلاستر و نتیجه آن
یکی از بزرگترین مشکلاتی که برای پلاسترها رخ می‌دهد و معمولاً پیمانکاران و مهندسین مجبور می‌شوند که لایه مورد نظر را برداشته و مجدداً فرایند پلاسترکاری را انجام دهند، شکستگی و ایجاد ترک در بدنه آنهاست. از لحاظ فنی و مهندسی، تمامی مواد اولیه به کار رفته در پلاسترها، مانند سیمان، گچ، آهک و کاغذ دیواری، به اندازه کافی چسبنده هستند و احتمال شکستگی یا ترک خوردگی در آنها بسیار کم است.
اما ممکن است شکستگی آنها به شیوه‌های زیر انجام گیرد:
- ترک خوردگی‌های ریز و نامنظم به صورت ترک خوردگی شیشه؛
- ترک خوردگی‌های بزرگ و شکاف ساختاری؛
- جدا شدن پوشش از دیواره زمینه و در نهایت سقوط آن؛
- برآمده شدن لایه پوششی در اثر وجود مواد روغنی و نفتی.
مسئله شکستگی پلاستر را در مطالب بعدی به طور کامل و با ذکر مثال توضیح خواهیم داد، اما نکته‌ای که در مورد آنها وجود دارد، بحث رعایت الزامات و استاندارد پلاسترکاری است که هرچه بهتر و به شکل مناسب‌تر رعایت شوند، کیفیت کار نهایی نیز بهتر خواهد بود. یک لایه پوششی هم از لحاظ چسبندگی بین ذرات خود باید در سطح مناسبی باشد و هم چسبیدگی آن به لایه و دیوار زیرین باید به صورتی باشد که در اثر ضربه یا در اثر شرایط محیطی جدا نشود.
