جت کار
خاک رس از ارزان‌ترین و فراوان‌ترین مواد چسباننده ساختمانی بوده و نوعی چسباننده هوایی به شمار می‌رود که به صورت فیزیکی، خشک و سفت می‌شود . خاک رسها مخلوطی از کانیهای مختلف بوده و از پوسیدن فلدسپاتها و میکاها به وجود آمده‌اند . خاک رسها دارای فرمول شیمیایی هیدرو سیلیکات آلومینیوم ,pH2O,,nAl2O3mSiO2 ، به همراه اکسیدهای قلیایی و قلیایی خاکی هستند . خاک رس خالص ، سفید رنگ است ، ناخالصیها آن را رنگین می‌کنند . خاک رس کبود حاوی FeO یا خاک نباتی است ، خاک رس سیاه یا خاکستری کم و بیش دارای زغال است . خاک رس سرخ Fe2O3 و خاک رس زرد، هیدروکسید آهن به همراه دارد . خاک رس آب می‌مکد و ورم می‌کند، به هنگام خشک شدن، جمع شده و ترک می‌خورد. دانه‌های خاک رس به شکل پولکهایی است که نازکی آنها بسته به نوع کانی از یک هزارم میکرون تا ۲ میکرون است و در ازای آنها از ۱۰۰ هزارم تا ۳۰۰ هزارم میکرون، وزن ویژه فضایی خاک رس عموماً از ۱۵۰۰ (به حالت شل) تا ۱۷۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب (به حالت فشرده و سخت) می‌باشد . خاک رسهای آبرفتی توسط آب ، باد و یا در بستر یخچالها جابه‌جا شده و ناخالصیهایی در طول مسیر به آن اضافه گردیده که سبب تغییر رنگ آن شده است . خاک رسهای آبرفتی مانند خاک آجر ، خاک سرامیک و خاک نسوز ، حاصل ته‌نشین شدن مواد در کف بستر آبهای جاری هستند . به جز مواد رنگ‌زا، ناخالصیهای دیگری نیز در خاک وجود دارد که از آن جمله می‌توان ماسه سیلیسی، ماسه‌آهکی، فلدسپاتها، سولفاتها، املاح آهن، لای و اجزای نباتی به ویژه ریشه گیاهان را نام برد. بسته به میزان ناخالصی، خاک رسها به سه گروه پرمایه، میان‌مایه و کم‌مایه تقسیم‌بندی می‌شوند که بدیهی است خاک رسهای پرمایه کمترین ناخالصی را دارا هستند. خاک رس در ساختن شفته، ملاتهای گل آهک، گچ و خاک، گل و کاهگل مصرف می‌شود . مصرف خاک در ملات گچ و خاک برای ارزان شدن و کندگیر کردن آنست . در ملات گل آهک و شفته ، خاک رس با آهک ترکیب شده و پس از مدتی سیلیکاتها و آلومیناتهای کلسیم ایجاد می‌شود ، این ترکیب نیاز به هوا نداشته و بنابراین ملات گل‌آهک و شفته جزء ملاتهای آبی محسوب می‌شوند. خاک رس پس از آب مکیدن، چسبناک ، خمیری و شکل‌پذیر می‌شود . میزان آب‌مکی خاک رس بسته به نوع دانه‌ها و ریزی آنها است . ملات گل خالص تا هنگامی که تر است، حفره‌ریزی ندارد و آب نمی‌تواند از آن نفوذ کند و از این رو برای آب‌بندی آبگیرها و استخرها و بام می‌توان آن را مصرف کرد . این ملات پس از خشک شدن جمع شده و ترک می‌خورد و در این حالت آب می‌تواند در آن نفوذ کند بنابراین برای جلوگیری از ترک خوردن به آن کاه می‌افزایند .
انطباق با مشخصات و استانداردها:
خاک رس مصرفی در هر پروژه باید از نظر ویژگیهای فیزیکی ، شیمیایی و سایر مشخصه‌ها با آنچه در نقشه‌ها، مشخصات فنی خصوصی، دستور کارها و دیگر مدارک پیمان ذکر شده است ، مطابقت داشته باشد . نوع خاک رس و محل معدن آن باید قبلاً به تصویب دستگاه نظارت برسد . چنانچه تا زمان انعقاد پیمان استانداردهای ایرانی در باره خاک رس برای مصارف ساختمانی تدوین یا تجدید نظر شود، این استانداردها ملاک عمل قرار خواهند گرفت تا زمانی که استاندارد ایرانی در برخی موارد تدوین نشده باشد در درجه اول استانداردهای ”سازمان بین‌المللی استاندارد ISO “معتبر خواهد بود و در صورت نبودن استاندارد مذکور، به ترتیب استانداردهای آمریکایی ASTM ، آلمانی DIN و بریتانیایی BS دارای اعتبار بوده و مورد عمل قرار خواهد گرفت.
ویژگیها و حداقل حدود قابل قبول:
خاک رس مصرفی در هر پروژه باید حتی‌المقدور خالص و عاری از مواد آلی ، ریشه گیاهان و سایر بقایای نباتی باشد . میزان سولفاتها در خاک رس بر حسب SO3 نباید بیش از (۰/۵%) و میزان کلرورهای سدیم و پتاسیم آن مجموعاً بیش از (۰/۱%) باشد. وجود دانه‌های سنگی درشت برای مصرف خاک در شفته، مشروط بر اینکه دانه‌بندی مناسبی داشته باشد اشکالی ندارد، ولی در مورد ریزی دانه‌های خاک رس مصرفی در ملاتها، حداکثر (۷/۵%) از دانه‌ها می‌توانند بر روی الک ۱۴۹ میکرون بمانند. حد خمیری PL خاک رس برای ملات باید بین ۱۷ تا ۳۰ باشد .
